W obecnych czasach, kiedy raz po raz wybucha sensacja o kartach naszej historii stosunków polsko-żydowskich, warto zastanowić się, dlaczego po wiekach Paradisus Iudeorum staliśmy się narodem tak negatywnie kojarzonym przez wielu „starszych braci w wierze”. Aby odpowiedzieć na to pytanie należy cofnąć się do czasach rozbiorów. W 1791 r. imperatorowa Rosji - caryca Katarzyna II wydała ukaz, na mocy którego utworzyła mało znaną przeciętnemu Polakowi strefę osiedlenia wymierzoną bezpośrednio w ludność żydowską. Był to wyłączny obszar Imperium Rosyjskiego, w którym Żydzi mogli się osiedlać. Strefa obejmowała zachodnie gubernie Imperium, głównie ziemie zabrane I Rzeczypospolitej. Caryca Katarzyna chciała w ten sposób powstrzymać migrację Żydów polskich do Rosji centralnej. Obszar ten był kilka razy zmieniany. Carowie wprowadzali wyjątki co do osiedlania się Żydów poza tym obszarem, ale i poszerzali ograniczenia. Np. w 1827 r. ze strefy osiedlenia wyłączono Kijów. Tymczasem w Królestwie Polskim w XIX w. wprowadzono liczne zmiany w kierunku równouprawnienia Żydów jako obywateli, w tym prawo do nabywania nieruchomości. Jednocześnie pozwolono na przemieszczanie się ludności żydowskiej pomiędzy Królestwem Polskim a zachodnimi guberniami rosyjskimi. Różnica w statusie prawnym musiała pociągnąć za sobą stałą migrację w naszym kierunku.

Do tego w 1882 r. car Aleksander III – po próbie zamachu - wprowadził tzw. prawa majowe, które zabroniły Żydom osiedlania się na wsi oraz w miasteczkach poniżej 1000 mieszkańców. Wprowadzono też inne, liczne przepisy dyskryminujące Żydów w Rosji. Krótko później doszło w Rosji do strasznych pogromów, które powtórzyły się na początku XX w. Wyróżniły się w nich tzw. czarne sotnie. Wydarzenia te doprowadziły do kolejnej fali emigracji Żydów rosyjskich. W latach 1881 r. - 1914 r. z Rosji wyjechały około 2 miliony Żydów. Fale emigracyjne szły głównie do USA i Wielkiej Brytanii, ale również do Królestwa Polskiego, co zrodziło grupę tzw. Litwaków. W samym Wilnie liczba Żydów wzrosła wówczas kilkukrotnie. Litwacy byli najczęściej rosyjskojęzyczni, jako obywatele Rosji z dziada – pradziada – zżyci z kulturą rosyjską.

Idea Katarzyny II, aby skupić ludność żydowską w strefie osiedlenia, różnicowanie pozycji prawnej ludności żydowskiej w Rosji i w Królestwie Polskim oraz pogromy za cara Aleksandra III i Mikołaja II zrodziły odpływ ludności żydowskiej z Rosji do Królestwa Polskiego. Były to znaczne masy ludzi, bo samych Litwaków liczy się na kilkaset tysięcy osób. Dla porównania Królestwo Polskie liczyło w 1819 r. około 4 mln osób a około 1870 r. - ok. 6 mln osób.

Te wydarzenia, czy raczej stojąca za nimi polityka rosyjska były praprzyczynami antagonizmów polsko-żydowskich. W I Rzeczypospolitej nie słyszymy o powszechnej niechęci do Żydów w społeczeństwie polskim. Co innego kozacy, czy chłopi ruscy. Wielkim obrońcą Żydów przed kozakami w czasie powstania Chmielnickiego był ks. Jeremi Wiśniowiecki, tak surowo ukazany przez Hoffmana w „Ogniem i mieczem”. Natan Hannover – Żyd z Zasławia, który uciekł stamtąd w czasie powstania Chmielnickiego tak pisał o ks. Wiśniowieckim w kronice „Jawen mecula”:

[był] "ostoją w wichurze [...] On to wyruszył ze swym ludem w kierunku ku Litwie, a z nim około 500 obywateli [Żydów], a każdy z żoną i dziećmi. I niósł ich na skrzydłach orlich, aż ich przyprowadził dokąd chcieli. Gdy im groziło niebezpieczeństwo z tyłu, kazał iść przed sobą, a gdy groziło z przodu, wówczas on maszerował przed nimi, jako tarcza i puklerz, a oni za nim kładli się obozem."

XIX-wieczna imigracja na biedne i rolnicze ziemie polskie tak wielkiej liczby ludności o innej kulturze i religii, zżytej z zaborcą i mówiącej językiem zaborcy musiała doprowadzić do konfliktów. Dlaczego przypominam o rosyjskich korzeniach stosunków polsko-żydowskich? Przypominam, gdyż chcąc rozwiązać problem, należy kierować się do źródła problemu. Antysemicka polityka Cesarstwa Rosyjskiego powinna być tłem dialogu o historii relacji polsko-żydowskich. Tłem, które pozwoliłoby nie wskazywać winnego jedynie wśród Polaków, czy Żydów, ale widzieć przyczynę także daleko w Moskwie. Wiedza o ukazie carycy Katarzyny II powinna być wykładana na poziomie szkoły podstawowej i rozgłaszana na wszelkie sposoby w Europie Zachodniej, USA no i … w Argentynie. Czekam też na produkcję hollywoodzką o ks. Wiśniowieckim i Natanie Hannoverze. O strefie osiedlenia mamy artykuł np. tutaj:

https://www.jhi.pl/artykuly/rocznica-wydania-ukazu-o-ustanowieniu-strefy-osiedlenia-dla-zydow,243

 

W sprzedaży jest moja książka o wpływie religii na rozwój świata zachodniego pt.: „Chrześcijaństwo a duch świata Zachodu” dostępna u GM i w innych księgarniach oraz u mnie: [email protected]

---

tagi: żydzi  zabory  katarzyna ii  wiśniowiecki  natan hannover 

	Maciej-Lodyga
	13 lipca 2024 14:53

2     778    7 zaloguj sie by polubić