Przeczytałem „Prusy. Pięć wieków” prof. Grzegorza Kucharczyka, który podał wiele przykładów jak to mogliśmy je inkorporować a szlachta pruska i miasta ciążyły do RON. Był to więc rak, który Jagiellonowie, Stefan Batory i Wazowie sami nam wyhodowali. Przyznam, że przez ponad 40 lat nie wiedziałem, że brandenburska gałąź Hohenzollernów w XVII w. przeszła na kalwinizm. Dokładnie był to Johann Sigismund a konwersja miała miejsce na przełomie 1613/14 r. To był ten, który w 1618 r. przejął Prusy za zgodą Zygmunta III Wazy po wygaśnięciu pruskiej linii Hohenzollernów. Społeczeństwo było luterańskie, ale ośrodek władzy kalwiński. Max Weber krytykował luteranizm a pisząc o etyce protestanckiej i duchu kapitalizmu miał na myśli ruchy wyznaniowe wywodzące się z kalwinizmu. Brandenburgia i Prusy to kolejne państwa, po Niderlandach, Konfederacji Szwajcarskiej i północnych stanach amerykańskich, które zostały zbudowane w dużym stopniu przez wyznawców nauk Kalwina. Jeszcze w czasie Wojny 30-letniej Elektor Brandenburgii Fryderyk Wilhelm patrzył jak jego land jest deptany i okradany przez wojska cesarskie oraz szwedzkie. Przełom nastąpił w połowie XVII w., kiedy Wielki Elektor zaczął wyprowadzać w pole szlachtę, aby zwiększać dochody z podatków, rozbudować administrację i armię. W czasie Potopu Szwedzkiego planował już rozbiór RON, uzyskał niezależność Prus od naszego kraju a jego stała armia doszła do około 22 tys. żołnierzy. To co charakteryzowało władców Brandenburgii i Prus, gdy budowali ich potęgę, to oszczędność, dyscyplina budżetowa, fiksacja na punkcie armii i korzystanie z każdej okazji, aby powiększyć terytorium państwa. Król w Prusach Fryderyk Wilhelm I już jako 8-latek prowadził książeczkę przychodów i rozchodów. Po pogrzebie ojca Fryderyka I zmniejszył wydatki dworu o 70%. 10-krotnie zmniejszył wydatki prywatnej szkatuły królewskiej. Podczas, gdy w tamtym czasie regułą były deficyty budżetowe, Fryderyk II pozostawił w 1786 r. swemu następcy 55 milionów nadwyżki. Porównajmy to z rządami Sasów – w sumie też Niemców. August II urodził się i wychował w wierze luterańskiej, ale Wettinowie mieli inne cechy charakteru niż Hohenzollernowie.

 

W Brandenburgii znalazł swe uznanie pietyzm – nurt religijny kładący nacisk na lekturę Biblii i poprawę obyczajów. Moralne życie rodzinne, praca, wykształcenie – to wszystko było bardzo ważne dla pietystów. Ich idee musiały przenikać do elit, administracji państwa. Fryderyk Wilhelm I powierzał pietystom kierowanie szkołami, które rozbudowywał. Istotną rolę w budowie państwa Fryderyków mieli hugenoci francuscy, którzy swego czasu stanowili 1/4 mieszkańców Berlina. Współtworzyli elitę Brandenburgii, administrację, handel. W XIX w. pojawił się ruch neopietystyczny. Porównajmy to z naszym sarmatyzmem.

 

Fryderykom zależało na poprawie doli chłopów, ale opór szlachty był wtedy jeszcze duży. Fryderyk II osobiste poddaństwo chłopów uważał za „barbarzyńską nieobyczajność”, chociaż z drugiej strony za jego czasów uprowadzano polskich chłopów masowo do Prus. Za Fryderyka III, tj. w 1791 r. ogłoszono Allgemeines Gesetzbuch – Powszechny Kodeks Prawa. Po klęsce w wojnie z Napoleonem Prusy weszły w fazę wielu reform. Stali za tym reformatorsko nastawieni urzędnicy pruscy a czytano wówczas w Prusach Adama Smitha i Edmunda Burke. Zlikwidowano poddaństwo chłopów i zobowiązania feudalne. Edyktem z 1810 r. zniesiono wszelkie ograniczenia w zakresie działalności przemysłowej, rzemieślniczej i handlowej. Zniesiono przymus cechowy. Zaczęto reformować prawo podatkowe. W 1861 r. wprowadzono Kodeks Handlowy.

 

Po Kongresie Wiedeńskim nastał czas długiego pokoju. Prusy, po otrzymaniu Nadrenii i Westfalii, zaczęły umacniać swą pozycję na terenie Niemiec. To co mnie zaskoczyło to ścieżka prawno-ustrojowa, która doprowadziła do dominacji Prus w Związku Północnoniemieckim i później w II Rzeszy. Zaczęło się od wspólnoty gospodarczej jaką zrodził jednolity obszar celny. Związek Celny, Związek Północnoniemiecki, Rzesza były uniami. Różne organy niekiedy się dublowały, ale wszystko było tak ułożone, aby bez Prus nie można było podjąć żadnej ważnej decyzji. Prof. Kucharczyk tak pisze: „Dziwne to było państwo ta Rzesza Niemiecka, która otrzymała swoją konstytucję w styczniu 1871 r. Był cesarz niemiecki, ale nie było cesarstwa niemieckiego (oficjalna nazwa państwa brzmiała: Deutsches Reich). Był kanclerz Rzeszy, ale nie było rządu Rzeszy. Istniało Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeszy, ale nie było ministra. Kanclerz Rzeszy pisał sam do siebie listy, bo adresatem korespondencji był premier Prus, który zwyczajowo zostawał niemieckim kanclerzem.” (G Kucharczyk, Prusy Pięć Wieków, Wydawca Bellona 2020-2022, s. 579-580). Był budżet centralny Rzeszy, ale poszczególne państwa zachowały suwerenność podatkową. Król Prus był szefem Prezydium Rzeszy z tytułem cesarza niemieckiego. Bundesrat liczył 58 głosów, z czego 17 przypadało dla Prus. Prusy posiadały do tego prawo veta w przypadku niektórych spraw. Jednak ostatecznie to Niemcy wchłonęły Prusy. Wydaje mi się, że po zapoznaniu się z historią Prus i Niemiec w XIX w. można lepiej zrozumieć politykę niemiecką w UE. Niemcy kopiują drogę Prus do budowy II Rzeszy, z tym, że inne są proporcje. Prusy dominowały w Związku Celnym, Związku Północnoniemieckim i w Rzeszy pod względem powierzchni i ludności. Niemcy w UE nie są tak liczni procentowo i nie mają tak dużego obszaru. Muszą więc bardziej współpracować z innymi państwami, które obiorą taki sam kierunek polityki. My też mamy podwójne rozwiązania ustrojowe – prawo krajowe i unijne, sądy polskie i ETS w Strasbourgu. Pewne kompetencje ma Unia. Unia ma swoje dochody, ale państwa nadal są formalnie suwerenne i posiadają własne podatki. Myślę, że droga Niemiec w UE będzie wiodła podobnym szlakiem co droga Prus na obszarze niemieckim w XIX w. A jaki będzie efekt? To się zobaczy.

 

Książka pt.: „Chrześcijaństwo a duch świata Zachodu” jest dostępna w Klinice Języka i w innych księgarniach.

 

---

tagi: unia europejska  prusy  pietyzm  fryderyk ii  brandenburgia 

	Maciej-Lodyga
	28 marca 2025 06:41

14     771    4 zaloguj sie by polubić